تسکین (شاعران)تَسْکین، نام یا تخلص چند تن از شاعران و ادیبان پارسی‌گوی در شبه قاره هند، در سده‌های ۱۱-۱۳ق/۱۷-۱۹م است. ۱ - تسکین تبریزیمیرزا فتحعلی تسکین تبریزی، که تبریزی‌الاصل بود، ولی در دورۀ عالمگیر (۱۰۶۷-۱۱۱۸ق/ ۱۶۵۶-۱۷۰۶م) در کشمیر اقامت داشت. [۲]
خوشگو، بندر بن داس، سفینه، ج۱، ص۳۸، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۳]
اصلح، محمد، تذکرۀ شعرای کشمیر، ج۱، ص۳۷، به کوشش حسام‌الدین راشدی، کراچی، ۱۳۴۶ش.
وی برادر داراب بیک جویا (گویا) بود. [۴]
خوشگو، بندر بن داس، سفینه، ج۱، ص۳۸، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۵]
اصلح، محمد، تذکرۀ شعرای کشمیر، ج۱، ص۳۷، به کوشش حسام‌الدین راشدی، کراچی، ۱۳۴۶ش.
[۶]
دولت‌آبادی، عزیز، سخنوران آذربایجان، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۱، تبریز، ۱۳۵۵ش.
از برخی تذکره‌ها چنین برمی‌آید که او با تخلص تحسین و تسلیم کشمیری نیز شهرت داشته است. [۷]
خلیل علی، ابراهیم، صحف ابراهیم، ج۱، ص۳۹، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، کتابخانۀ خدابخش.
[۸]
صبا، محمدمظفر حسین، تذکرۀ روز روشن، ج۱، ص۱۵۴، به کوشش محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
تسکین طبعی لطیف داشت. از او اشعاری باقی‌مانده است. ۲ - میرمحمدحسین تسکینمیرمحمدحسین تسکین، در روزگار محمدپادشاه (حک ۱۱۳۱-۱۱۶۱ق/۱۷۱۹-۱۷۴۷م) می‌زیست و با محمد اکرام قادری مصاحبت داشت. تسکین صاحب یک مثنوی به نام شمع محافل بود که تاریخ سرودن آن به ۱۱۴۵ق/۱۷۳۲م برمی‌گردد. [۱۰]
منزوی، خطی مشترک، ج۸، ص۱۰۷۰.
[۱۱]
نوشاهی، عارف، فهرست نسخه‌های خطی فارسی موزۀ ملی پاکستان، ج۱، ص۵۹۸، کراچی، ۱۳۶۲ش.
این مثنوی از داستان‌های ملی پنجاب، و دارای استعارات و تشبیهات نادر است که مورد تقلید برخی از شاعران قرار گرفت. [۱۲]
عبدالغنی، «شعرائی فارسی (ماسوائی غالب)»، ج۵، ص۷۱، تاریخ ادبیات پاکستان و هند (۱۷۰۷-۱۹۷۱م)، لاهور، پنجاب یونیورسیتی.
منزوی [۱۳]
عبدالغنی، «شعرائی فارسی (ماسوائی غالب)»، ج۵، ص۷۱، تاریخ ادبیات پاکستان و هند (۱۷۰۷-۱۹۷۱م)، لاهور، پنجاب یونیورسیتی.
به نسخۀ موجود این اثر اشاره کرده است.۳ - میرحسین تسکینمیرحسین تسکین (۱۲۱۷- شوال ۱۲۶۸ق/۱۸۰۲- اوت ۱۸۵۲م). او در دهلی متولد شد. پدرش میرحسن نام داشت که به میرن صاحب مشهور بود. [۱۴]
عبدالحی، گل رعنا، لاهور، ج۱، ص۲۶۸، ۱۹۶۴م.
تسکین در دهلی، از محضر استادانی همچون مولوی امام بخش صهبایی و شاه نصیرخان بهره برد. [۱۵]
عبدالحی، گل رعنا، لاهور، ج۱، ص۲۶۸، ۱۹۶۴م.
[۱۶]
زیدی، ناظرحسن، «تلامذۀ مؤمن»، ج۱، ص۲۳۳، تاریخ مسلمانان هند و پاکستان (۱۸۰۳-۱۸۵۷م)، لاهور، پنجاب یونیورسیتی.
[۱۷]
قادربخش، تذکرۀ گلستان سخن، ج۱، ص۳۳۷، لاهور، ۱۹۶۶م.
بعدها با مهارتی که در سخنوری، و ذوقی که در شاعری از خود نشان داد، در زمرۀ شاگردانِ ممتاز مؤمن‌خان قرار گرفت. [۱۸]
عبدالحی، گل رعنا، لاهور، ج۱، ص۲۶۸، ۱۹۶۴م.
[۱۹]
زیدی، ناظرحسن، «تلامذۀ مؤمن»، ج۱، ص۲۳۳، تاریخ مسلمانان هند و پاکستان (۱۸۰۳-۱۸۵۷م)، لاهور، پنجاب یونیورسیتی.
[۲۰]
قادربخش، تذکرۀ گلستان سخن، ج۱، ص۳۳۷، لاهور، ۱۹۶۶م.
او برای امرار معاش مجبور به ترک دهلی و مهاجرت به میرت و لکهنو شد و سپس در رامپور مقیم گردید. [۲۱]
عبدالحی، گل رعنا، لاهور، ج۱، ص۲۶۸، ۱۹۶۴م.
[۲۲]
زیدی، ناظرحسن، «تلامذۀ مؤمن»، ج۱، ص۲۳۲، تاریخ مسلمانان هند و پاکستان (۱۸۰۳-۱۸۵۷م)، لاهور، پنجاب یونیورسیتی.
در آن‌جا به خدمت نواب یوسف علی‌خان ناظم درآمد و مابقی عمر را در همان‌جا به سر برد. او در سن ۵۱ سالگی درگذشت. [۲۳]
زیدی، ناظرحسن، «تلامذۀ مؤمن»، ج۱، ص۲۳۲، تاریخ مسلمانان هند و پاکستان (۱۸۰۳-۱۸۵۷م)، لاهور، پنجاب یونیورسیتی.
از تسکین دیوان کوچکی مشتمل بر ۷۲ صفحه باقی‌مانده است که در کتابخانۀ رامپور نگهداری می‌شود. [۲۴]
زیدی، ناظرحسن، «تلامذۀ مؤمن»، ج۱، ص۲۳۲، تاریخ مسلمانان هند و پاکستان (۱۸۰۳-۱۸۵۷م)، لاهور، پنجاب یونیورسیتی.
هیچ یک از فهرست‌نگاران، اشاره‌ای به این دیوان ندارند.۴ - تسکینتسکین. در منابع اشاره‌ای به نام کوچک او نشده است. وی خود را عرب‌زاده، از شهر قطیف و از خاندان یعقوب می‌داند. مادرش قطیفی و پدرش عبری بود. او سرایندۀ مثنوی مشهور سروگل یا فلک‌نازنامه است [۲۵]
مرکزی، خطی، ج۱۵، ص۴۱۳۸.
[۲۶]
منزوی، خطی، ج۴، ص۲۹۰۸.
تسکین این مثنوی را در ۱۱۸۹ق از روی تقریر دوست خود میرزا شرف سروده است. این اثر را ظاهراً شخصی به نام ضیایی آغاز کرده بود که تسکین آن را به انجام رسانده است. [۲۷]
منزوی، خطی، ج۴، ص۲۹۰۸.
این مثنوی به دو زبان فارسی و عربی موجود است. [۲۸]
نک: منزوی، خطی، ج۴، ص۲۹۰۸.
۵ - تسکین گجراتیغلاممحمد تسکین گجراتی، او که اهل گجرات و برادر کوچک غلام قادر حیدر بود، در روستای کوچکی به نام سابور متولد شد و پس از مدتی به منطقه‌ای موسوم به کهمبی عزیمت کرد. [۲۹]
خواجه عبدالرشید، تذکرۀ شعرای پنجاب، ج۱، ص۱۰۱، کراچی، ۱۳۴۶ش.
تسکین گجراتی از شاعران و خوشنویسان زمان خود بود و به ۳ زبان فارسی، اردو و پنجابی شعر می‌سرود. دو نسخه از دیوان شاعر به خط خود او موجود است. [۳۰]
منزوی، خطی مشترک، ج۸، ص۱۳۶۴.
۶ - شعرای دیگرچند شاعر دیگر نیز تخلص تسکین داشتند، از جمله: سعادت علی تسکین، میرزا باقر تسکین دهلوی، و شیخ وجه‌الدین تسکین. [۳۱]
هدایت، محمود، گلزار جاویدان، ج۱، ص۲۷۷، تهران، ۱۳۵۳ش.
[۳۲]
قانع تتوی، میرعلی‌شیر، مقالات الشعراء، ج۱، ص۱۳۶، به کوشش حسام‌الدین راشدی، کراچی، ۱۹۰۷م.
[۳۳]
صبا، محمدمظفر حسین، تذکرۀ روز روشن، ج۱، ص۱۵۱، به کوشش محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
[۳۴]
ناصر، سعادت علی‌خان، تذکرۀ خوش معرکۀ زیبا، ج۱، ص۱۷۵، لاهور، مجلس ترقی ادب.
۷ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة. (۲) اصلح، محمد، تذکرۀ شعرای کشمیر، به کوشش حسام‌الدین راشدی، کراچی، ۱۳۴۶ش. (۳) خلیل علی، ابراهیم، صحف ابراهیم، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، کتابخانۀ خدابخش. (۴) خواجه، عبدالرشید، تذکرۀ شعرای پنجاب، کراچی، ۱۳۴۶ش. (۵) خوشگو، بندر بن داس، سفینه، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز. (۶) دولت‌آبادی، عزیز، سخنوران آذربایجان، تبریز، ۱۳۵۵ش. (۷) زیدی، ناظرحسن، «تلامذۀ مؤمن»، تاریخ مسلمانان هند و پاکستان (۱۸۰۳-۱۸۵۷م)، لاهور، پنجاب یونیورسیتی. (۸) صبا، محمدمظفر حسین، تذکرۀ روز روشن، به کوشش محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش. (۹) عبدالحی، گل رعنا، لاهور، ۱۹۶۴م. (۱۰) عبدالغنی، «شعرائی فارسی (ماسوائی غالب)»، تاریخ ادبیات پاکستان و هند (۱۷۰۷-۱۹۷۱م)، لاهور، پنجاب یونیورسیتی. (۱۱) قادربخش، تذکرۀ گلستان سخن، لاهور، ۱۹۶۶م. (۱۲) قانع تتوی، میرعلی‌شیر، مقالات الشعراء، به کوشش حسام‌الدین راشدی، کراچی، ۱۹۰۷م. (۱۳) مرکزی، خطی. (۱۴) منزوی، خطی. (۱۵) منزوی، خطی مشترک. (۱۶) نوشاهی، عارف، فهرست نسخه‌های خطی فارسی موزۀ ملی پاکستان، کراچی، ۱۳۶۲ش. (۱۷) ناصر، سعادت علی‌خان، تذکرۀ خوش معرکۀ زیبا، لاهور، مجلس ترقی ادب. (۱۸) هدایت، محمود، گلزار جاویدان، تهران، ۱۳۵۳ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تسکین»، شماره۵۹۲۷. |